Osmanlı’da Kahve Yasağı

İnsanları bir araya getiren en önemli unsurlardan biri şüphesiz kahvedir. Kahve bahane, muhabbet şahanedir. Bir kahvenin kırk yıl hatırı vardır. Peki Türk kahvesi diye bir demleme türünü ortaya çıkaran Osmanlı nasıl oldu da bu kadar önem verdiği kahveyi yasakladı? Bu yazıda Osmanlı’da kahvenin başına gelen talihsizliklerden bahsedeceğiz.

İstanbul’a Kahvenin Gelişi

Osmanlı’da kahve tiryakiliğinin ortaya çıkışı kahvenin yetiştiği topraklara hakim olmasından dolayı Avrupa’dan çok daha önce olmuştur. Hatta kahveyi dünyaya yayanların Osmanlı olduğu bile söylenebilir. 1669’da 4. Mehmet’in Paris’e yolladığı elçi Süleyman Ağa’nın çuvallarla kahve götürüp Fransa’da kahve kültürünü yaydığı biliniyor. Kahve, ilk kez Yemen’de içilmeye başlanmıştır ve bu 14. yüzyıla denk gelir. Yemen o dönem Osmanlı kontrolündedir ve Yavuz Sultan Selim döneminde Yemen valisi Özdemir Paşa ilk kez kahveyi İstanbul’a getirmiştir. Kahve ilk kez saray çevrelerinde yayılmıştır ve sarayda kahvecibaşı görevi ortaya çıkmıştır.

İlk Kahvehanenin Açılması

Gelişmeler elbette ki bununla kalmaz. Kahvenin ünü sarayın dışına taşar ve ilk Osmanlı kahvehanesi 1544 yılında Tahtakale’de açılır. Bu tarih, Kanuni Sultan Süleyman dönemine denk gelir. İlerleyen yıllar içerisinde kahvehaneler dolup taşmış, hem aylak takımı hem de önemli makamdaki insanlar kahvehanelerde vakit geçirmeye başlamıştır. Eskiden camilerde sosyalleşen insanlar artık kahvehanelerde toplaşıyordur. Bu durum ulemanın hoşuna gitmeyecektir.  

Osmanlı’da Kahveyi Hangi Padişah Yasakladı?

Osmanlı’da kahveyi kim yasakladı diye sormaktansa belki de şunu sormalıyız: Kim yasaklamadı ki? Şaka bir yana, Osmanlı’da kahve birkaç kez yasaklanmıştır ve bu yasaklar dönemin ileri gelen alimleri tarafından da desteklenmiştir. Kahveyi ilk yasaklayan Kanuni Sultan Süleyman’dır. Ardından 3. Murat ve 4. Murat kahveyi yasaklamıştır. Bu örüntüye göre 5. Murat’ın da kahveyi yasaklaması gerekiyormuş ama tahtta 93 gün kaldığı için yapamadı sanırım.

Osmanlı’da Kahve Neden Yasaklandı?

Osmanlı’da kahve birden fazla kez yasaklanmıştır. İlk kez kahveyi yasaklayan kişi Kanuni Sultan Süleyman’dır. Kahvehanelerin kurulduğu dönemde hükümdar olan padişahın kahveyi yasaklaması da kahvenin yüksek popülaritesi ve farklı bir uyarıcı madde olmasından kaynaklanır. Kahve insanlarda zihinsel birtakım etkiler yaptığı için müslüman şarabı olarak bile adlandırılmış. Yeni ortaya çıkan her şey gibi kahvenin de caiz olup olmadığı uzun yıllar tartışma konusu olmuştur. Bu konuya din adamları el atmış ve hem caiz olduğu hem de olmadığı yönünde fetvalar vermişlerdir. İşin dini boyutu bir yana, Osmanlı’da kahvenin yasaklanmasının politik bir sebebi olduğu da açıktır. Osmanlı’da kahvenin yaygınlaşması imparatorluğun çalkantılı dönemlerine denk gelmiştir. Merkezi otorite konusunda her zaman kesin bir tavır sergileyen Osmanlı bu otoriteyi korumak için kamusal alanlarda gücünü göstermek istemiştir. Kahvehaneler insanların toplanma yeri olarak hem sosyalleştiği hem fikir alışverişi yaparak örgütlenebilecekleri bir yer olduğundan tehlike arz ediyordu. Özellikle isyanlarla ve ayaklanmalarla geçen Duraklama Dönemi’nde 4. Murat’ın kahveyi yasaklamasını merkezi otoriteyi geri kazanma çabası olarak görmek gerekir.

Kahve Yasağı Nasıl Kalktı?

Kahvenin serbest olması elbette ki kaçınılmazdı. Türk kahvesi artık insanların gönlünde öyle bir taht kurmuş, gündelik hayata öyle bir yerleşmişti ki yöneticilerin serbest bırakmaktan başka çaresi kalmamıştı. İnsanlar saklı köşelerde düzenlerini kurmuş tüm yasaklara rağmen yine gizli gizli kahvelerini içiyorlardı. Keza saray mensupları da kahve içmeyi çok seviyordu. Kahveyi serbest bırakan padişah 4. Mehmet olmuştur. Kendisine minnet duyuyor, tüm Osmanlı tebaası adına teşekkür ediyoruz. Koca bir imparatorluk uykulu gözlerle geziyor, tabii duraklama devrine girersin. 

Bu yazıda Osmanlı’da kahve yasaklarının sebeplerinden, hangi padişahların neden yasakladığından bahsettik. Yorumlarınızı ve yazmamızı istediğiniz konu tavsiyelerinizi bekliyoruz.

Kaynak: Saffet Emre Tonguç, Hürriyet Seyahat